НЕЧКӘ «тонкий, утончённый», «мягкий, палатальный (о звуках)» – в тат. и других тюрк. языках имеет великое множество вариантов произношения. Тат. диал. вариантларының изолинияләре барча бүтән күрше һәм төрки телләргә керә, к. анлаутлары буенча:

– тат. нечкәк, нецкә ~ башк. нескә «нечкә» ~ мар. (Саваткова: 101, 103) нĕжгä «нечкә; зәгыйфь», нечкы «иркә» ~ ничке, хак. нiске, тув. ниничке һ.б. «нечкә»;

– тат. (ЗДС: 806) энечкә, эчкә ~ эчекә > (ЗДС: 743) чекә;

– тат. (ЗДС: 249, 250) йецкә, йиңичкә ~ нуг. йиңишке, чыгт. йинчä «нечкә»; бор. төрки (ДТС: 261–262) jinčkä «нечкә, юка, тар»;

– тат. җинечкә, җенечкә ~ каз. җеңiшке, жинжә, җиңжу, кыр. җинҗә;

– чув. çинçе (< болг. *җинҗә) > мар. синзе, сéнзä «нечкә»;

– алт. чичкэ, чишкэ >> башк. диал. (БТДҺ: 276) сес, сескә;

– як. синньигэс «нечкә, юка, нәзек»;

– себ. тат. (Тумашева 1992: 62, 80) ицкә, ицке, уйг. инчкә, иничкә, инчикә, үзб. ингичка, кар. инцке, төркм. инче, куман. (Радлов I: 1422, 1445) инцке, төр. ince «нечкә, юка» һ.б.

Гомуми фонетик закончалыклар буенча бор. прототип – *йэничкә «нечкә, юка» шәйләнә. Бу нигез, күрәсең, йэнч-, йэнич-, йэнчи- «яньчү, чүкеп юкарту» сүзеннән. Бу *йэнчи- исә -чи//-чы кушымчасына беткән (чаг. арчы-, борчы-, йомчы-, типче-, төпче-) типик гом. төрки нигезләрнең берсе. Димәк, йэнчи-нең тамыры *йэн-.

Бу *йэн тамыры тур. төрле фаразлар булырга мөмкин. Уйг. (Будагов I: 13) инчкә «Конфуций тәгълиматы» сүзе бар икән. Йэн тамыры кыт. ин, инь (инь-ян тур. тәгълиматтагы) «хатын-кызлык сыйфаты» түгелме икән? ЭСТЯ I: 363–365 (безнекенчә түгел). К. Яньче-ү. Чаг. Җиңел.

Дерив.: нечкәлек; нечкәлә-ү, нечкәлән-ү, нечкәр-ү.