МАТ: мат булу, матлану (к. ТТДС I: 300–301) «парализоваться; замучиться; одуреть» < гом. көнб. төрки (Радлов IV: 2043), уйг. мат, үзб. мот < фар., гар. мат «үлгән, үлек, мәет; параличланган», шуннан ук шахматтагы мат (бусы бөтен дөньяга таралган сүз).