ИР, себ. әр (к. Тумашева 1992: 37) «муж; взрослый мужчина; настоящий мужчина» < гом. төрки эр, äр, алт. ээр, чув., мар. ар, äр < болг. әр ~ гом. монг. er «ир; батыр, герой»; тат. әд. ирән < гом. төрки, монг., бор. төрки eren, ärän, уйг. әрән, әрәнәк «чын ир кеше» формасы бу сүзне шумер. eren «яугир» сүзе белән чагыштырырга мөмкинлек бирә, ләкин eren, erän (ДТС: 176) «яугир» ир. erаn «ирләр» сүзеннән дә килә ала. Бу форманы һинд-ир. arya, aryani «арийлар» белән дә чагыштыралар, к. Еремеев. 1990: 129–135. К. Радлов I: 751. К. Ирән.

Ир < эр – бик продуктив тамыр: ирле, ирсез; ирлек; ирләрчә. К. Иравыл, Ирәмсе-ү, Иргәел, Иркәк, Иркәч, Ирсәк, Ирсе-ү, Эргәзембай һ.б.