БӘЙГЕ «спортивное соревнование, скачки; байга», «приз на соревнованиях», «площадь для соревнований» (ТТДС I: 108), «кусок красной материи (за который борются соревнующиеся на свадьбе)» (БТДҺ: 69), иске башк. (Катаринский) пай, пайга «пир, торжество» ~ каз., к.-калп. бәйгĕ (татарчадан түгелме икән? Чөнки хәз. сүзлекләрдә теркәлми һәм, күрәсең, бу телләрдә сирәк кулланыла), шор., лобнор (уйг. диал.) пайга, сагай. (хак. диал.) пайға, үзб. диал. пайғä «ярышулы бәйрәмнәр» монг. бай «мишень; мәрәй; приз; финиш; чик; ара» сүзе белән чагыштырыла, ләкин Э.В. Севортян (ЭСТЯ II: 32) бу чагыштыруны кире кага. Гомумән, бу сүзнең чыгышы моңарчы ачылмаган. Без түбәндәгеләргә игътибар итәбез: 1) бу сүз гом. кыпч. характерында түгел (күпчелек кыпч., ш. ук угыз телләрендә теркәлмәгән); 2) кайбер телләрдә (хак., шор.) пай һәм пайға, бай һәм байға икесе бер мәгъ. йөри (к. Радлов IV: 1119–1120); 3) кырг. байге, үзб. пайге «бәйге, финиш» сингармонизм законнарына буйсынмый – димәк ул алынма, яңарак сүз һәм чыннан да монг. бай белән турыдан-туры баглы түгел. Безнеңчә, сүзнең этимоны – фар. пāйг׳āһ «бүләкләү урыны; ярыш урыны; финиш, ямыл, почта станциясе»: бай (к. Бай II ) < пай (төрки < ир.) «өлеш; бүләк; бүләк өчен ярышу» һәм г׳āһ «урын». Кырг., үзб. вариантларындагы икенче иҗектәге -ге, -гә чыганактагы урта -г- авазы тәэсиреннән килгән палатальләшү. Рус. байга тур. Аникин: 109. |